Doğru mu, Yalan mı?

Medya okuryazarlığı uzun zamandır üzerinde çalıştığım bir konu. Bir görselin üzerine amacınıza göre yazı yerleştirip, o görseldeki kişinin ağzından çıkmış gibi yayımladığınızda yapılan yorumlar, insanların hiçbir konu üzerinde kafa yormadıklarını, gerçekliğini sorgulamadıklarını, önlerine düşen her paylaşımı şartsız şurtsuz kabul ettiklerini gösteriyor. 

Bir a4 kağıdında “Bu apartman filanca hocaya okutulacaktır. Daire başına şu kadar para düşmektedir. Bu meblağı .... tarihine kadar filancaya ödeyiniz.” yazıyor. Bu birkaç dakikada hazırlanan görseli binlerce kişi paylaşmış, altına da aklınıza gelen tüm hakaretler... Bunu asan başta olmak üzere bütün apartman sakinlerinin ne yobazlığı kalmış, ne aptallığı... Evet, bir aptallık var ama her önüne gelen haberi sorgulamadan kabul etme aptallığı... Bölünmüşler 'biz ve onlar' diye...  Cımbızla çekilip öne çıkarılan laflar, kimilerinden 'aferin', kimilerinden 'yuh'lar...

Bir başka fotoğraf. (Öğrencilerime göstermek için telefonuma kaydettim.) Üzerinde, fotoğraftaki siyaset insanının ağzından çıkmış gibi üzerine monte edilen bir yazı: “Kız Kulesi de kapatılmalıdır. Boğazın orta yerinde kız başına ne işi olmaktadır, üstelik fener yakarak kime işaret vermektedir?” Kardeşim belli ki biri sizi fena trollüyor. Bu kadarına da inanacağınızı düşünmüyor, ben de bu denli idrak yoksunu olunacağını düşünemem ama görselin altındaki yorumlar? 

Bir gazeteci olarak haberlerin aktarılma şeklinin, haberi veren kaynağa göre taraflı olduğunu, yalan haberin yayılma hızının gerçek haberden yüzde 60 daha fazla olduğunu defalarca yazmışımdır. Bir haber ne kadar absürtse o kadar ilgi çeker, okunur, paylaşılır. Her ne kadar gazeteci ve muhabirlerden kendi kişisel görüşlerini, aktardıkları haberlerin dışında tutmaları beklesek de bunun yapıldığını görmeyiz. 

Peki haber, bir olayın objektif bir şekilde topluma duyurulmasıysa, olmayan bir şey olmuş gösterilir mi? Gösterilir ancak bu bir haber değildir; gerçekte doğru gibi görünen bir fikirdir ve doğru değildir.

Bazıları dezenformasyonun, toplumsal hastalıkların nedeni olmanın yanında, ahlaki bir panik ya da bir semptom olduğunu düşünüyor. (Yakın zamanda yayınlanan bir makale, yanlış bilgiyi yayma ve koşulsuz inanmanın hem bir semptom hem de hastalık olabileceğini ortaya koydu.) 

Peki yalan/yanlış habere sadece biz mi inanıyoruz? 

Korkmayın, herkes inanıyor. Tüm dünya yani... Loughborough Üniversitesi Çevrimiçi Yurttaşlık Kültürü Merkezi tarafından 2019'da gerçekleştirilen bir araştırma,  haber paylaşanların yüzde 42,8'inin yanlış veya yalan haber paylaştığını kabul ettiğini ortaya çıkarmış. Yine araştırmalar, insanların deepfake'leri (sahte olayların yapay zeka tarafından oluşturulan görselleri) gerçek içerikten ayırt etmekte başarısız olduklarını ortaya koyuyor. 

Öte yandan 2024'te dünya nüfusunun yarısından fazlası sandık başına giderken, dezenformasyonun artacağına dair ciddi uyarılar yapılıyor. Dünya Ekonomik Forumu, önümüzdeki iki yıl içinde yanlış bilginin en büyük toplumsal tehdit olduğunu ilan ediyor, büyük haber kuruluşları, dezenformasyonun demokrasiler için dünya çapında benzeri görülmemiş bir tehdit oluşturduğu konusunda uyarıyor.

Peki dezenformasyondan kendimizi korumak için yataklarımızın altına saklanmaktan başka ne yapabiliriz?

Öncelikle düşünebiliriz... Her ne kadar kendi ideolojilerimizi destekleyen her haber ve görseli sorgulamadan öpüp başımıza koysak da, saçma gelen bir paylaşımın doğrulunu “bu kadarı da olmaz” diyerek farklı kanallardan teyit edebiliriz. Hadi bunu da yapamadık diyelim, en azından bunu paylaşmaz, bununla ilgili yorum yapmayız.

Bilgilerimizi nereden aldığımıza dikkat edip, eleştirel bir zihniyet geliştirir ve okuduklarımıza ağır dozda alaycılıkla yaklaşırsak, haberin doğru olup olmadığına karar vermemiz kolaylaşır.

Bu noktada bakış açımız şu olmalı: Bilgi kaynaklarım kim ve bunlara güvenilebilir mi?  Hikayeyi kim veya hangi gruplar paylaşıyor? Teknoloji kimin elinde, kimler istedikleri haberleri yayma gücüne sahip? Neden bazı yorumlara kısıtlama getirilirken, bazılarına getirilmiyor?

Burada önemli olan, hikayeye eleştirel bir gözle bakmaya başlamamız ve onun gerçekliğini sorgulamanız. Diğer bir faydalı strateji de haberle aramızda 'mesafe' yaratmak.

İnanın demokrasimiz, gücümüz ve akıl sağlığımız buna bağlı...

Yazar Sayfası: Yazarın Köşesi: / Tarih: 27.02.2024 16:51:12 / Okunma = 53382

Yazarın Diğer Yazıları

CHP içindeki Erdoğan için çalışanlar (443)
Türkiye teknoloji trenini kaçırdı (1277)
AB Kıbrıs Müzakerelerinin neresinde? (2474)
Türkiye’nin Öteki Yüzü (3261)
İlginç bir sosyal demokrasi dersi! (2043)
İsrail Türkiye Sınırına Yanaşır mı? (9412)
Sıra kimde? (11928)
İsrail Güç Zehirlenmesine mi Girdi? (8739)
Coni niye Kıbrıs’ta? (8477)
Erdoğan Bizim Köyde Hiç Kaybetmez. (10815)
Mağusa’yı Mağusa’lılardan Dinleyin (9157)
Netflix eğlence platformu mu, propaganda aracı mı? (9063)
Niyet başka akıbet başka! (9751)
İsrail Fikir mi Değiştiriyor? (11891)
Amigdala! (8751)
AB Elçiliklerini Neden Kapatıyor? (13415)
“Müşteri Puşttur” Felsefesi (23667)
Kumpaslar Sadece Bir Avuç Polis, Savcı ve Hakimin İşi miydi?! (22064)
AB mi, Türkiye mi? (13898)
Bir İktidar Bu Kadar mı Basiretsiz Olur! (22600)
TOP PEŞİNDE KOŞANLARA İNAT (22429)
O Akçeyi Her Babayiğit Taşıyamaz! (45163)
Orgeneral A.Ç. Menzil Tarikatından mı?! (53153)
İnsan Hakları Konseyi Seçimi (56576)
Daha Ne Verelim Emperyalist Abilere?! (42759)
SAYILARLA SİYASET ARENAMIZ-2 (40835)
Avrupa Birliği Değişime Gebe (42433)
Rumlara Güven Duymak (43730)
Asıl Müdahale Bundan Sonra (47659)
Otur Oturduğun Yerde! (45219)
Bölgesel Dengeler Hızla Değişiyor (49663)
Kelaynaklar (58846)
Kıbrıs’ın Sahibi Biziz (51110)
Farz Edelim ki Erdoğan gerçekten aday olmayacak, ne değişir? (51991)
Türkiye mi AB’ye, AB mi Türkiye’ye muhtaç? (62209)
Cahilliğin Özendirilmesinin Sonucu... AKP Kazdığı kuyuya Düştü! (53597)
ABD ve İsrail’in Çöküş Süreci mi Başlıyor (57710)
31 Mart Uçurumdaki Son Daldı!.. (56753)
SAYILARLA SİYASET ARENAMIZ-1; partiler, yöneticiler, delegeler, üyeler, seçimler, Seçmenler ve sandık görevlileri ... ve müteahhitler (61970)
KANUNSUZ CEZA: LİNÇ (63432)
Ekonomik Öngörülerin Çöktüğü Bir Dönem! (56051)
Türkçe Niye Yok ? (54887)
Doğu Akdeniz’de Temelden Değişiklikler (53881)
HANEDAN DÜĞÜNÜ… (56944)
Evrim, Karşı Evrim, Devrim, Karşı Devrim… (59708)
Yanlış Strateji, Yanlış Başlangıç (62150)
Müzakerelerin İçeriği Değişir mi? (58008)
Teğmenlerin İhracında En Çok Buna Şaşırdım (58456)
CUMHURBAŞKANI… (63581)
Batı, Kıbrıs Müzakerelerini Neden Başlatmak İstiyor? (68207)
Devlete Küsmek! (55444)
Seçimden Sonrası Tufan!.. (59877)
Soğuk Savaş Kızışıyor (57514)
Askeri Sınavlarda Neler Olmuş Neler!.. (62900)
Küresel Güç Değişikliği Başladı (58144)
Nüfusun artmasından medet ummak! (64967)
Dost musunuz Düşman mı? (60576)
Sahte Politikaların Efendileri! (62222)
AB-Türkiye İlişkilerinde Yeni Aşama (61785)
“Agapite Tayyip”… (63817)
Özeleştiri Zamanı Geldi (60244)
Nüfusun artmasından medet ummak! (63089)
Dünyada hoş bir seda bırakıp giden babam Prof. Dr. Hakkı Atun (75333)
AB’nin Çirkin Tarafgirliği (63860)
İsrail Mallarının Boykotu Zırvası… (63077)
Son Tecavüz!.. (61698)
Doğu Akdeniz’i Asla Kaybedemeyiz (66311)
100 YILLIK CUMHURİYET’TE SINIF MÜCADELELERİ (64529)
Filistin Nere, İsrail Nere! (61739)
Filistinliler ve Kıbrıs Türkleri (74415)
“N’oldu İslamcı, Raks Ediyırdın!” (71819)
Terör Örgütleri Niye Kuruldu (65549)
“Lütfen” Terör Örgütleriyle İlişkinizi Keser misiniz?! (70992)
Beklentiler Boşa Çıktı (61843)
Bu Kış Çok İnsan Ölecek! (58996)
Yanlış gündemli CHP kongreleri üzerine (66698)
LAİKLİK: SEN SAĞ BEN SELAMET (69429)
Rumlar Niçin Müzakerelere Geri Dönüş İstiyor-1 (68942)
Beni %48 listesinden düş Bay Kemal! (60878)
Menendez’in Türk Düşmanlığının sebebi ne? (79917)
Kılıçdaroğlu’nun kaybettiği itibar (67570)
BM kimi koruyor? (69438)
Hayaller Türkiye Yüzyılı… Gerçekler Ruanda!.. (73782)
ATATÜRK VE ERMENİLER (80709)
Kıbrıs’ta Taraflı Görev Yapan BM barış Gücü (84850)
Afrika’ya Uyandırma Desteği (82279)
Başbakan Erdoğan’ı “Yakmayı” Düşünürken!.. (91307)
CHP, AKP’den Tüm Kötü Zihniyeti Emanet Aldı (79707)
Türkiye’nin Kıbrıs ve AB Stratejisi (82894)
İktidarın çıkmaz yolu (79704)
Türkiye’nin Ortadoğu Açılımı (75208)
Türkiye - NATO Toplantısının Perde Arkası (81042)
Bu Kadarını Lord Curzon Bile Hayal Etmemiştir!.. (98214)
Bâis-i şekvâ bize hüzn-i umûmîdir Kemâaaaaal! (N.Kemal) (117649)
Kahrolası İyimserler! (75475)
AB Sorunun Farkında (101271)
Darbeci General: “15 Temmuz İçin Sus Emri Verildi”!.. (107599)
Türkiye'yi Dışlama Senaryosu mu? (82200)
En çok sevilen kişilikten, en çok nefret edilen bir kişiliğe doğru son hızla gidiyorsun Kılıçdaroğlu! (104236)
Kemal Kılıçdaroğlu CHP başından gitmediği sürece benim için CHP bitmiştir, oy vermem. Neden mi? (86009)