Çocukluğu yatılı okullarda geçti.Hayatı boyunca cephelerdeydi.Hep olumsuz fiziki şartlarda yaşadı.Bu nedenle, ömrü boyunca sağlık sorunlarıyla boğuştu.
Manastır'da, henüz 15 yaşındayken sıtmaya yakalandı, tek başına evine gidemeyecek haldeydi, annesi Zübeyde geldi, Selanik'e götürdü, iki ay ateşler içinde yattı. Ölümden ilk dönüşüydü.
1912'de Derne'deyken dişlerinden rahatsızlandı, apse yapmıştı, diş hekimi yoktu. Kendisi gibi kaçak olarak Trablus'a gelen cerrah Mim Kemal tarafından dişi çekildi.
Derne'de vuruşurken, uçaktan bomba atıldı, şarapnelden sıçrayan kireçtaşı parçası sol gözüne girdi, gözü kan doldu, yanıklı yara oluştu.Mendille bağlattı. Çarpışmayı bırakıp hastaneye gitmedi.Üç ay o halde direndi.Şiddetli ağrılar yüzünden okunuyordu, günışığına bile bakamıyordu.Kuşçubaşı Eşref bey, o günlere dair hatıralarında şunları yazmıştı: “Mustafa Kemal beyin ağrıları nüksettiği zaman ne oturabiliyor, ne yatabiliyordu, acilen bir göz uzmanı tarafından muayene edilmesi lazımdı, Avusturyalı profesör Fuchs'a gitmesi istendi, karşı çıktı, ‘Bu hayati devirde sizleri yalnız bırakıp nasıl giderim, zaten kaç kişiyiz' diyordu.”
Kasım 1912'de Trablus'tan ayrıldılar, Viyana'ya gitti, profesör Ernst Fuchs tarafından sol gözünden ameliyat edildi, 10 gün orada kaldı.
Ağustos 1915'te Conkbayırı'nı temizlemek için süngü hücumu başlatmıştı, karşıdan yoğun top atışı vardı, göğsüne bir şey çarptığını hissetti, üniforması yırtılmıştı, kan yayılıyordu, sağ cebindeki saatine şarapnel isabet etmişti. Can arkadaşı Conker yanıbaşındaydı, başından aşağı kaynar sular döküldü, “vuruldun” diye mırıldandı. Nuri'nin ağzını kapattı, “sus” dedi, “sus, asker duymasın.”
Eylül 1915… Çanakkale'de günlerce gecelerce yağmur altında kalmışlardı, üşütmüştü, yüksek ateşi vardı, titriyordu, öksürükten neredeyse ciğerleri parçalanıyordu. Tabip yarbay İbrahim Tali bey hatıratına şunları yazdı: “Kendisini ciddi surette hasta buldum, İstanbul'da tedavi edilmesinde ısrar ediliyordu, kabul etmiyordu.”
Liman von Sanders duymuştu, çadırına ziyarete geldi, bitkin halde buldu, derhal emir verdi, Almanya'nın İstanbul büyükelçiliğinde görevli doktor Ernest Jackh'ı getirtti.Doktor Jackh ilk muayenesinden sonra hatıra defterine şu notu düştü: “Mustafa Kemal ağır surette hastaydı, malarya'ya (sıtma) yakalanmıştı, o kadar zayıflamıştı ki ilkin tanıyamadım.”İyileşmesi 20 gün sürdü.
1918…
Vahdettin'le Almanya seyahatinden dönmüştü, Pera Palas'ın 101 numaralı odasında böbrek ağrısıyla kıvranıyordu.Sol böbreğinde kolibasiline bağlı iltihap saptandı, doktor arkadaşı Rasim Ferit'in ısrarıyla Viyana'ya gitti, Cottage Senatoryumu'nda üç hafta yattı. Tedavisini üstlenen Profesör Zuckerlandl, Karlsbad'a gitmesini, Profesör Vermer'in kontrolüne girmesini tavsiye etti.Kaplıcalarıyla ünlü şirin bir şehirdi, iki oda bir salon apartman dairesi kiraladı, her sabah saat 8'de düzenli olarak hamama gidiyor, klasik müzik yayını yapılan binada sıcak su havuzlarına giriyor, buhar banyosu yapıyordu. Hemşireler görevliydi, banklarda ter atanların başından aşağı uzun saplı maşrapalarla sıcak su döküyorlardı.Profesör Vermer'in reçetesiyle diyet yapıyordu.Ekmek yok, tereyağı yok, şeker yok, süt yok, kahvaltıda şekersiz kahve içiyor, sadece iki yumurta ve biraz bal yiyordu.Öğle yemeğinde bir porsiyon balık, bir porsiyon nohut, mercimek veya fasulye, bir porsiyon meyve, sonunda komposto vardı.Akşam yemeğinde bir porsiyon ızgara tavuk göğsü, entremets tabir edilen porsiyonlar arası minik tatlı, omlet, sonunda gene komposto.Gün boyunca ve özellikle yatarken bol bol mineralli su içiyordu.Yemeklerini, kaplıcanın müşterilerine tahsis ettiği yaşlı bir kadın hazırlıyordu, öğleden sonra yine kaplıcadan bir kadın personel apartman dairesine geliyor, böbrek çevresine sıcak kompres ve çamur tedavisi uyguluyordu.Çamur tedavisi hakkında “faidesinin derecesini Allah bilir, ben tatbikinden bir şey anlamadım” diye not almıştı.Arada kaçamak yaparak restorana gidiyordu, diyet programının dışına çıkıp, bol ekmekli yemek yiyor, bir kadeh parlatıyordu.
Şubat 1919…
Samsun'a gitmek üzere son hazırlıklarını yaparken, İspanyol gribi'ne yakalandı, yüksek ateşle yanıyordu.Samsun'a birlikte çıkacağı arkadaşlarından doktor Refik Saydam tarafından tahlilleri yapıldı, ilaçları verildi, prenses Mevhibe Celalettin 17 gün boyunca başından ayrılmadı.Evde yatmaktan çok sıkılmıştı, “beni askeri okula alırken bile böyle sıkı muayene etmediler” diye yakınıyordu.
Mayıs 1919, Samsun'a çıktı, sıtmaya yakalandı, ömrü boyunca yakalandığı 11'inci sıtmaydı. Tersiyana cinsiydi, ateşi nöbetler halinde iniyor, yükseliyordu. Yatıp dinlenmeye vakti yoktu, mecburen ayakta geçirdi.Bir yıl sonra 1920'de Ankara Cebeci Hastanesi'nde doktor Arif İsmet Çetingil tarafından yapılan tahlillerinde ortaya çıktı ki, kanında bir yıl sonra bile hâlâ sıtma mikrobu vardı.
Nisan 1920'de TBMM'nin açıldığı günlerde böbrek sancılarıyla kıvrana kıvrana dolaşıyordu. Yakup Kadri Karaosmanoğlu o günleri şöyle yazmıştı: “O arbedede böbrek hastalığı vardı, ıstırap çeker, belini tutardı. Sıkı tedavide bulunması lazım geldiği halde sabaha kadar orada otururdu. Doktorlar sıcak suya girsin demişti, banyo yoktu, tenekeden bir küvet yapmışlardı, oraya yatardı, biraz açılırdı, ondan sonra gene meclise gelip laf anlatması lazım gelirdi.”
Mart 1921…
İkinci İnönü Savaşı sırasında sol yanağında çıban çıktı, aniden büyüdü. Operatör doktor Ömer Vasfi bey tarafından çıban delindi, iltihapı aletle emildi.
16 Ağustos 1921, Sakarya Savaşı arefesinde ayağı üzengideyken atı ürktü, sırtüstü düştü, sol kaburga kemiklerinden üçü kırıldı. Ciğerine baskı yapıyor, nefes almasını güçleştiriyordu. Yaveri Muzaffer Kılıç göğüs kafesini tahta parçalarıyla sardı, iple bağladı.Cebeci Hastanesi'ne gitti, röntgen çekildi, kırık bölgesinde kan birikmişti, hastanede yatmayı kabul etmedi, bandaj yaptırdı, 17 Ağustos sabahı cepheye hareket etti.
Mart 1922'de Akşehir'deyken böbrek rahatsızlığı nüksetti. 15 gün ilaç tedavisi gördü. Not defterine şunları yazdı: “Sol böbreğim mustarip ediyordu, yatmaya mecbur oldum, doktor Hulusi bey geldi, fazla olarak kalbimde ritm bozukluğu buldu, bütün gece mustarip.”
?Akşehir'deki 15 günlük ilaç tedavisine rağmen sancıları azalmadı. Ilgın kaplıcalarına gitti, üroloji uzmanı tabip binbaşı İhsan Arif Derman'ın nezaretinde iki gün kaldı, biraz olsun rahatladı.
29 Ekim 1923, Cumhuriyet ilan edildi, Meclis'teki teşekkür konuşmasını şaşırtıcı derecede kısa tuttu. Çünkü, diş protezlerini yeni takmıştı, henüz alışamamıştı, konuşurken hem damağını acıtıyordu, hem de ıslık sesi çıkıyordu.Savaş dönemlerinde mecburen ihmal ettiği diş eti sorunları yüzünden, dişlerini erken kaybetmişti, üst dişleri komple hareketli protezdi, dişlerinin ölçüsü o zamanın ilkel şartlarında alçı'yla alınmıştı, ayrıca iki altın kaplama dişi vardı.
11 Kasım 1923…
Çankaya'da Latife'yle öğle yemeği yiyorlardı. Aniden elini göğsüne götürdü, yüzü acıyla kasılmıştı, sol kolundan göğsüne doğru şiddetli ağrı hissediyordu. Tesadüfen, doktor Refik Saydam da masadaydı, kalp ilaçları ve morfinle müdahale etti. 20 dakika kadar uzandı. “Geçti” dedi, tetkik yapılmasına izin vermedi.
İki gün sonra bahçede dolaşırken yine fenalaştı, göğsünde aynı ağrıyı hissetmişti. Tedavi kabul etmediği için, bari dinlenmesi konusunda zorla ikna edildi, İzmir'e gitti, Latife'nin köşkünde iki ay dinlendi.
1923'ten itibaren burun kanamaları başlamıştı, pamuk tıkıyor, sırtüstü uzanıyor, böyle böyle idare ediyordu.Köşkün çalışanlarını tembihlemişti… Kanlı havlular, yastıklar gizlice yıkanıp ütüleniyordu, doktorların haberi olmuyordu.
27 Mayıs 1927'de üçüncü defa kalp spazmı geçirdi.Refik Saydam'ın önerisiyle Berlin Tıp Fakültesi direktörü Profesör Kraus ve Münih Tıp Fakültesi direktörü Profesör Romberg, Ankara'ya getirildi, konsültasyon yapıldı, “sigarayı derhal bırakmalı” denildi. Bu teşhis ve tavsiye maalesef hiçbir işe yaramadı, bırakmadı.
1936…
Bacaklarında kaşıntılar başladı, dayanılmazdı, karaciğer yetmezliğinin belirtisiydi ama, kondurulmadı.“Karıncalar yüzünden oluyor” zannedildi!Bu tuhaf fikir kimden çıktı bilmiyoruz ama, o gün itibariyle apaçık arazinin ortasında yeralan Çankaya Köşkü'nde gereğinden fazla karınca vardı, bu fikir herkese makul gelmişti.Dip köşe ilaçlama yapıldı.Hem de öyle böyle değil, askeri harekat yapar gibi ilaçlama yapıldı.Milli Savunma Bakanlığı Zehirli Gaz Şubesi'nden görüş alındı, gemilerde fare öldürmek için kullanılan hidrosiyanik asit'te karar kılındı, Yavuz zırhlısından uzman subaylar getirildi, Mustafa Kemal Yalova'dayken Çankaya ilaçlandı.Bütün pencereler kapılar zamklı bezlerle kapatıldı, içeriye yoğun gaz verildi, 48 saat böyle tutuldu, havalandırıldı, dedektörlerle kontroller yapıldı, yetmedi, köşkün zemini kreozot solüsyonuyla yıkandı.Beş gün sürdü.Elbette karıncalarla alakası yoktu.Kaşıntılar şiddetini arttırarak devam etti, bacaklarında yaralar oluştu, cildiye uzmanları çağırılıyor, merhemle çare aranıyordu.Yine karaciğer yetmezliğine bağlı olarak burun kanamaları da durdurulamaz hale gelmişti, koterizasyon yapılıyordu, yani kanayan noktalar elektrikle yakılıyordu ama, sonuç alınamıyordu.Çoook çok önemli iki yıl, maalesef bu şekilde heba edildi.
10 Haziran 1937…
Trabzon'daydı. Akşam yemeği sırasında ayağa kalktı, ellerini cebine soktu, cebi dışarı çıkardı, bomboştu, “paraya ihtiyacım yok, gerekirse bana milletim bakar” dedi.Ertesi gün, 11 Haziran 1937… Trabzon'dan başbakanlığa resmi yazı gönderdi, sahibi olduğu tüm taşınmazları Hazine'ye bağışladı.
Durup dururken niye böyle yaptığına kimse anlam verememişti. Halbuki… Hastalığının ne olduğunu tam olarak bilmiyordu ama, hasta olduğunu kesin olarak biliyordu, üzerinde mal mülk kalmasın diye pozisyon almaya başlamıştı.
31 Aralık 1937, son yılbaşı gecesiydi.Çankaya'da arkadaşlarıyla birlikteydi, halsizdi, “gelin benimle” dedi, merdiven basamaklarını zor tırmanıyordu, üst kata çıktılar, yatak odasına girdiler, elbise dolabını açtı, gömlek kravat şapka mendil, ne varsa hediye etti.Adeta vedalaşıyor, son hatıralarını dağıtıyordu.“Bakalım gelecek yıla yaşayacak mıyım” dedi.
Ocak 1938'de Merinos fabrikasının açılış töreni için Bursa'ya geldi, Yalova kaplıcalarının müdürü doktor Nihat Reşat Belger tarafından muayene edildi.İlk ve doğru teşhisi işte bu doktor koydu.“Kanaatim o kadar kesindir ki, teşhisimin isabetinde şüphenin gölgesi yoktur, karaciğeriniz büyümüş ve sertleşmiş, kaşıntının sebebi budur, karaciğer rahatsızlığıdır” dedi.
Şubat 1938…
Beş doktordan oluşan heyet konsültasyon yaptı, karaciğerde büyüme, siroz başlangıcı net olarak saptandı.
Şubat 1938'de, karaciğer yetmezmiş gibi, karakış ortasında Park Otel'de açık havada yemek yedi, üşüdü, zatürree oldu.
İstanbul Tıp Fakültesi'nde görev yapan Profesör Erich Frank, Ankara'ya çağırıldı, o da siroz başlangıcı teşhisi koydu, o yıllarda siroz ilacı olmadığı için bol bol meyve yemesini tavsiye etti.Paris Tıp Fakültesi'nden, Avrupa'nın en ünlü karaciğer uzmanı Profesör Noel Fissinger davet edildi, aynı teşhisi koydu.Çok geç kalınmıştı…Hastalık hızla ilerliyordu.Karnında su birikmeye başlamıştı.
Fransa'ya ilaç sipariş edildi.Paris büyükelçimize telgraf çekildi.25 kutu enterococcique istendi.Faubourg Saint Honore sokağında, 54 numarada muayenehanesi olan doktor Cuny'nin ürettiği özel bir aşıydı.740 frank tutuyordu, posta masrafı 246 frank'tı.
20 gün sonra ikinci sipariş verildi, üç kutu chophytol, üç kutu hepascol istendi, enginar özütü haplardı.Ayrıca maden suyu listesi verildi, küçük şişelerde bir sandık Vichy Celestins, bir sandık Vichy Grande Grille istendi.Büyükelçi Suat Davaz derhal gönderdi, fatura 483 frank'tı, sandıklar büyük olduğu için posta masrafı daha yüklüydü, 1857 frank'tı.
Mustafa Kemal sirozla alakalı Fransızca kitaplar getirtti.Hastalığının ne olduğunu öğreniyordu.Hangi aşamada olduğunu bizzat tespit ediyordu.
Öleceğini biliyordu…
Devlet işlerinin aksamaması için, kendisinden sonrasına hazırlık yapılması için, yaklaşık ölüm tarihini kestirmeye çalışıyordu.
Berlin'den profesör Bergman getirildi, Viyana'dan profesör Eppinger getirildi, bu iki profesör “ortak teşhis”te bulundu.Sirozun sebebi alkol olmayabilirdi…“Siroz hastalığının oluşmasında sıtmanın etkisinin olup olmadığını kesinlikle söylemek mümkün değildir” diyorlardı.Tedavi reçetesine idrar söktürücü ilaçların yanısıra, sıtma tedavisi için kullanılan ilaçların da mutlaka eklenmesini tavsiye ediyorlardı.Profesör Fissinger de benzer bir saptama yapıyordu, “siroz hastalığının sırf içkiden ileri geldiği yolundaki düşünce doğru değildir, benim Fas, Tunus ve Cezayir'den gelen hastalarım var ki, ömürlerinde ağızlarına içki koymamışlardır” diyordu.
(O tarihte karaciğer biyopsisi yapılamıyordu, ölüm sonrası otopsi de yoktu, dolayısıyla, Mustafa Kemal'in siroza yakalanma sebebinin, alkol, sıtma veya virütik hepatit gibi nedenlerden hangisine bağlı olduğunu söyleyebilmek mümkün değildi.Bu soru işareti, tıp dünyasının en çok tartışılan konularından biri oldu… Parazitoloji ve mikrobiyoloji uzmanları arasında, “şistozoma” türü parazitler yüzünden siroza yakalandığı görüşü ağır basıyor.Bu paraziti büyük olasılıkla İskenderiye'de veya Trablusgarp'ta kapmış olabileceği düşünülüyor. Çünkü sözkonusu parazitler o tarihlerde o ilkel coğrafyada çok yaygın görülüyordu.Hatta, İstiklal Marşımızın şairi, hayatı boyunca asla alkol kullanmayan Mehmet Akif Ersoy da Kahire'de siroza yakalanmıştı, Mustafa Kemal'den iki yıl önce sirozdan vefat etmişti.Mustafa Kemal'e içki yüzünden siroz oldu diyen karşıdevrimciler, Mehmet Akif Ersoy'un da aynı hastalıktan rahmetli olduğundan hiç bahsetmezler.1930'lu yıllarda Türkiye'de sirozun ne kadar yaygın olduğundan, Kuzey Afrika'da ne kadar yaygın olduğundan bahsetmezler.Hatta, günümüzde bile iki yaşındaki üç yaşındaki çocukların siroza yakalanabildiğinden hiç bahsetmezler.)
1 Haziran 1938'de Savarona'ya taşındı.Dolmabahçe rıhtımına baştan kıçtan demirlenmişti, kitaplarını kamarasındaki kütüphaneye yerleştirdi, sevincini saklayamayan çocuklar gibiydi.Maalesef sadece 56 gün kalabildi… Ağırlaşmıştı. O yaz boğucu sıcak vardı, Boğaz'ın meltemi kamaraları serinletmeye yetmiyordu. Yatak odasının havasını biraz olsun değiştirebilmek için dört köşesine leğenler içinde buz kalıpları konulmuştu.“Benim bağırsaklarım da bu leğenlerdeki buzlar gibi su içinde yüzüyorlar, insan böyle yaşar mı?” diyordu.
Kılıç Ali'nin annesi ferahlatıcı bir karışım hazırlıyordu; ıhlamur, papatya, hatmi çiçeği ve bodurmahmut otunu kaynatıyor, gül sirkesi ekliyor, buz kovasında soğutuyor, termosla getiriyordu.Bu karışımı kollarına bacaklarına sürüyordu, çok serinleticiydi.Kılıç Ali'nin annesine “lokman hekime” adını takmıştı.Olan biteni gülümseyerek seyreden doktor Refik Saydam'a da termosu uzatıyordu… “Hiç öyle gülme, sen de kullan biraz, gayet memnunum, iki bin sene evvel laboratuvar mı vardı!”
Hayata hâlâ espriyle bakıyordu ama, artık Savarona'da kalabilmesi mümkün değildi. Sedyeye yatırılmayı kabul etmedi. 25 Temmuz akşamı, etraftan görülmesin diye havanın iyice kararmasını beklediler, kanepeye oturttular. “Bir çocuğun oyuncağını bekler gibi beklemiştim, bana hastane mi olacaktı” dediği Savarona'dan bu kanepeyle indirildi. Dolmabahçe'deki yatağına taşındı.
Karnından su alınacaktı.Ölümle sonuçlanma ihtimali vardı.Genel sekreteri Hasan Rıza Soyak'ı çağırdı, “bu yolda konuşmak benim için de senin için de ağır şeydir ama, başka çaremiz yok, konuşmaya mecburuz çocuk, bağırsaklar delinebilir, başka arıza olabilir, ihtiyatlı olalım, neyimiz varsa listesini yap, derhal getir” dedi.
Mustafa Kemal Atatürk, kendi el yazısıyla vasiyetnamesini yazdı.
7 Eylül…
Karnından iğneyle su çekildi.12 litre birikmişti.Neredeyse tenekeyi doldurmuştu, biraz rahatladı.Günler sonra ilk kez derin bir ohh çekti.
Doktorları tarafından sıkı perhize sokulmuştu.Aşçısı Mehmet Yücel elinde tepsiyle yatak odasına girdi.Bir dilimcik tereyağı sürülmüş ekmek getirmişti.“Beni nasıl buluyorsun Mehmet, yaşayacak mıyım sence?” diye sordu.Mehmet ne desin… “Aman paşam o nasıl söz” diyebildi.Tepsiyi başucundaki sehpaya bırakacağı sırada Mehmet'i kolundan yakaladı, kimse duymasın diye sesini alçaltarak, “bana fırın makarnası yap Mehmet, çok canım istedi” dedi.Odadan çıkarken de tembihledi:“Bu işe doktorları karıştırmadan yolla.”
Mehmet o makarnayı ağlaya ağlaya pişirdi.Mustafa Kemal'in iştahla yiyebildiği son yemekti.
21 Eylül'de ikinci defa su alındı.Gene 12 litre birikmişti.Yatağından kalkamıyordu.Uyurken sayıklıyordu.Çok zayıflamıştı.46 kiloya düşmüştü.
14 Ekim'de üçüncü defa su alındı.10.5 litre birikmişti.Şiddetli bulantı hissediyordu.Öğürtüyü kesmek için küçük buz parçaları yutturuluyordu.
29 Ekim 1938, bitkindi.Cumhuriyet Bayramı törenlerine katılabilmesi imkansızdı.Sabiha Gökçen başucundaydı, gözyaşlarını içine akıtarak “gelecek seneki törenlere katılırsınız” diye moral vermeye çalışıyordu ki… El işaretiyle sözünü kesti, “bana gelecek bayramdan bahsetme Gökçen” dedi… “Hatta gelecek aydan da bahsetme, ekim ayını çıkarabilsem bile kasım ayını çıkarabileceğimi sanmıyorum!”
Artık yemek yiyemiyordu.1 Kasım, tereyağı sürülmüş bir dilim ekmeği ucundan ısırabildi, bütün gün hepsi buydu, portakal suyu içti, sahlep içti.2 Kasım, birkaç kaşık bezelye püresi, portakal suyu, sahlep.3 Kasım, tereyağlı ekmek, iki defa üzüm suyu.4 Kasım, sütlü kahve, iki defa üzüm suyu.5 Kasım, bamya püresi denediler, olmadı, sahlep içebildi.6 Kasım, sadece elma suyu ve sütle besleniyordu.Anca kaşıkla verilebiliyordu.7 Kasım, yarı uyur yarı uyanıktı.Zaman zaman bilincini kaybediyordu.Ömründe ilk defa canı “enginar” çekti.İstanbul'da bulmak mümkün değildi, Hatay'a derhal telgraf çekildi.Yetişmedi.Yemek kısmet olmadı.8 Kasım, artık kendinde değildi.Bir ara başını sağa çevirdi…“Aleykümselam” dedi.Son kelimesi buydu.Aleykümselam.9 Kasım'da istem dışı kasılmalar başlamıştı, aşırı ter vardı.10 Kasım.Perşembe.Saat 9'u beş geçe…Mustafa Kemal'i kaybettik.Henüz 57 yaşındaydı.
(Yarın sabah saygı duruşunda, adeta film şeridi gibi gözümüzün önünden geçsin diye özetlemeye çalıştım.)
Bir millet yaşasın diye, o milletin çocuklarının tırnağı bile kanamasın diye, kendini feda etmiş bir ömür…
Sadece 57 yaşındaydı.
Yazarın Köşesi: 
/ Tarih: 9.11.2021 09:18:03 / Okunma = 14306 
AB Kıbrıs Müzakerelerinin neresinde? (101)
