Bütçe Dengesi ve Bütçe Gelirlerinin Yapısı

Türkiye’de kamu kesimi genel ve merkezi yönetim bütçe açıkları düzeyi düşmeye başladıktan sonra, bu konuda yapılan değerlendirmelerin de genellikle başarılı bir maliye politikası izlendiği yönünde olduğu yadsınamaz. Bütçe performansı açısından,  bütçe açığının gayri safi yurtiçi hasılaya oranının azalması ve % 3 olan Maastricht kriterinin karşılanması olumlu gelişmelerdir. Bununla birlikte, bütçe konusundaki bazı temel sorunların gündemden kalkmış olması da aynı derecede şaşırtıcıdır. Zira bütçenin yapısı önemli düzeltmelere ihtiyaç göstermektedir. Söz konusu düzeltmelerden biri bütçe gelirlerinin yaklaşık % 85’ini oluşturan vergi kalemlerinin orantısal dağılımıdır.

2016 bütçesinde giderlerin 570.5 milyar TL, gelirlerin 540.8 milyar TL ve faiz dışı fazlanın 26.3 milyar TL olarak gerçekleşmesi öngörülüyor.  2015 yılında 22.6 milyar TL açık veren merkezi yönetim bütçesinin 2016 da 29.7 milyar TL açık vermesi bekleniyor.

 

Bütçe performansını / dengesini izleyerek bütçenin tamamı hakkında kesin bir kanaate varmak, sadece ekonomik büyümeyi artırarak, refah düzeyinin de artırılmış olabileceği gibi bir yanılsamadan kaynaklanıyor. Büyümeyi artırmak ve orta gelir tuzağından çıkmanın araçlarından biri de, bütçedeki yapısal dönüşümlerin gerçekleştirilebilmesi ile mümkündür. Benzer şekilde,  % 16 olan tasarruf oranının, 2018 yılında % 18’e çıkartılması hedefi de, mevcut bütçe yapısı çerçevesinde tartışılıyor.

OECD raporuna göre, 2000 yılından itibaren Türkiye’de vergi yükü % 24.2 düzeyinden, 2014 yılında % 28.7’ye yükselmiştir. Aynı dönemde OECD ülkeleri ortalaması % 34.2’den % 34.4’e yükselmiştir.  OECD ülkeleri ile karşılaştırıldığı zaman Türkiye’de vergi gelirlerini artırma potansiyeli bulunmaktadır. Ancak burada önemli olan vergi türlerine göre yapısal dönüşümlerin nasıl ve ne zaman yapılacağı konusudur.

OECD gelir istatistikleri kaynaklı “Revenue Statistics 2015 – Turkey” raporuna göre Türkiye’de bütçe gelirlerinin;

·         % 46’si, mal ve hizmetler üzerinden alınan dolaylı vergilerden oluşmakta ve Türkiye 34 OECD ülkesi arasında mal ve hizmetler üzerinden (dolaylı vergi) en yüksek vergi alan 3. ülke konumunda bulunmaktadır.

·         %27’si, sosyal güvenlik katkılarından sağlanıyor ve Türkiye 34 OECD ülkesi arasında 18. sırada yer alıyor.

·         %14’ü, bireysel gelir, kar ve kazançlar üzerinden alınıyor ve Türkiye 34 OECD ülkesi arasında 30. sırada bulunuyor.

·         Kurumsal gelir ve kazançlardan alınan vergiler ile Varlık üzerinden alınan vergilerin payları, sırasıyla, %6 ve %5 düzeyindedir.

 

*

Türkiye de Vergi Yapısı ve OECD’deki Konumu	Milyon TL	%	OECD Sıralaması*
Mal ve hizmetlerden alınan vergiler	211,257	46	3
Sosyal güvenlik katkıları	125,871	27	18
Bireysel gelir, kar ve kazançlardan alınan vergiler	63,761	14	30
Kurumsal gelir ve kazançlardan alınan vergiler	28,988	6	18
Varlık üzerinden alınan vergiler	21,280	5	18
Katma değer vergisi	100,723	22	10
Diğer(hangi vergi türüne ait olduğu anlaşılamayan)	7,541	2
TOPLAM	458,698	100
Kaynak: OECD Revenue Statistics 2015 http://www.oecd.org/tax/tax-policy/revenue-statistics.htm

Türkiye’nin 34 OECD üyesi arasında kaçıncı olduğunu göstermektedir.

2013 yılında Türkiye’de vergi yükü (vergilerin gayri safi yurtiçi hasılaya oranı) % 29.3, OECD ülkelerinde ise ortalama % 34.2 ‘dir. 2013 yılında Türkiye vergi yükü sıralamasında 27.dir. 2012 yılında Türkiye vergi yükü sıralamasında 34 ülke arsında 28. sırada bulunmakta idi.

Raporda, verilerden hareketle iki önemli tespit yapılıyor: İlk olarak, Türkiye’de vergi gelirleri içerisinde, sosyal güvenlik katkıları ve mal ve hizmetler üzerinden alınan (dolaylı) vergiler ile katma değer vergilerinden daha çok gelir sağlanmaktadır. İkinci olarak ise, vergi gelirlerinin daha az bir kısmı, bireysel ve kurumsal gelir ile varlık vergilerinden oluşmaktadır.

Türkiye de Vergi Yapısı ve OECD Ortalamasına Göre Durumu (2013)	Türkiye (%)	OECD Ortalaması**
Sosyal güvenlik katkıları	27	26
Mal ve hizmetlerden alınan vergiler (Katma değer vergisi hariç)	24	14
Katma değer vergileri	22	19
Bireysel gelir, kar ve kazançlardan alınan vergiler	14	25
Kurumsal gelir ve kazançlardan alınan vergiler	6	8
Varlık üzerinden alınan vergiler	5	6
Diğer	2	1
Kaynak: OECD Revenue Statistics 2015 http://www.oecd.org/tax/tax-policy/revenue-statistics.htm

 

**OECD ülkeleri arasında en yüksek paya sahip ülke 1, en düşük paya sahip ülke 34 numarasıyla ifade edilmiştir.

Yorum sizlerin…

Yazar Sayfası: Yazarın Köşesi: / Tarih: 14.03.2016 00:00:00 / Okunma = 2540